Suudi Arabistan’da Şirket Kurmak ve İşletme Açmak: Türk Girişimciler İçin Kapsamlı Rehber

Riyad’ın modern şehir silueti, Suudi Arabistan’ın ekonomik büyümesini yansıtmaktadır. Suudi Arabistan, son yıllarda Vizyon 2030 hedefleri doğrultusunda yabancı yatırımcılara kapılarını giderek daha fazla açmaktadır. Özellikle Türkiye’den girişimciler için Suudi Arabistan’da şirket kurmak veya işletme açmak hem büyük fırsatlar hem de kendine özgü zorluklar barındırır.

Bu kapsamlı rehberde, Suudi Arabistan’da iş kurmanın yasal çerçevesinden şirket türlerine, kuruluş sürecinden marka tesciline, gerekli izinlerden Türk vatandaşları için özel hususlara kadar bilmeniz gereken her noktayı ele alıyoruz. Profesyonel ama sade bir dille hazırlanan bu rehber, aklınızdaki soruları gidererek güven veren bir bakış açısı sunmayı amaçlıyor.

1. Suudi Arabistan’da Yabancılar İçin Şirket Kurma Yasal Çerçevesi

Suudi Arabistan’da yabancı yatırımcıların şirket kurması, belirli bir yasal çerçeve ve izin sistemine tabidir. 2000 yılında yürürlüğe giren Yabancı Yatırım Kanunu sonrasında kademeli reformlar yapılmış ve pek çok sektörde yabancı sermayeli şirket kurulabilmesinin önü açılmıştır. Günümüzde yabancı yatırımcılar %100 sahiplik ile Suudi Arabistan’da şirket kurma imkânına sahiptir; ancak her durumda Suudi Arabistan Yatırım Bakanlığı (Ministry of Investment – MISA)’dan yabancı yatırım lisansı alınması zorunludur.

Bu lisans, yabancı ortaklı şirket kuruluşu için ön şarttır ve şirketin gerçekleştireceği her faaliyet için özel koşullar içerebilir. Örneğin, bazı faaliyetler için asgari sermaye tutarları ve yerel istihdam (Suudileştirme) oranları öngörülmektedir. Hizmet veya sanayi gibi sektörlerde genellikle asgari sermaye şartı aranmamakla birlikte, ticaret (perakende/dağıtım) sektöründe tamamen yabancı sermayeli bir şirket için yaklaşık 30 milyon SAR (~8 milyon USD) minimum sermaye şartı vardır ve böyle bir şirkette çalışanların en az %30’unun Suudi vatandaşı olması taahhüt edilmelidir.

Yatırım lisansı başvuruları MISA’nın çevrimiçi sistemi üzerinden yapılır ve yatırımcının mali tabloları, ana şirket belgeleri, iş planı gibi evrakların sunulması gerekir. Türkiye, Suudi Arabistan ile birlikte Apostil Anlaşması’na taraf olduğu için, gerekli belgelerin apostilli olması genelde yeterlidir; ancak bazı durumlarda Suudi Arabistan Büyükelçiliği/Konsolosluğu’ndan tasdik de istenebilir.

Başvuru eksiksiz yapılırsa, lisans genellikle 5-7 iş günü içinde onaylanabilmektedir. Bu lisans, yatırımın ön izni niteliğinde olup bir yıl geçerlidir ve her yıl yenilenmesi gerekir. İlk yıl için lisans ücreti 12.000 SAR, sonraki yıllarda ise yıllık 60.000 SAR yenileme ücreti bulunduğu belirtilmektedir.

Suudi Arabistan, yabancı yatırımı teşvik etse de bazı stratejik sektörler yabancı sermayeye kapalıdır. MISA tarafından yayımlanan yasaklı sektörler listesine göre; petrol çıkarma, askeri güvenlik hizmetleri, Mekke ve Medine’de gayrimenkul yatırımı, hac/umre organizasyonu, özel işçi bulma ajansları ve balıkçılık/avcılık gibi alanlarda %100 yabancı yatırımlı şirket kurulmasına izin verilmemektedir.

Bu sektörler dışında kalan alanlarda ise, gerekli lisans ve onaylar alınmak şartıyla yabancılar rahatlıkla iş yapabilir. Hatta Suudi Arabistan hükûmeti, yabancı yatırım çekmek için vergi muafiyetleri ve teşvikler de sunmaktadır; örneğin onaylanmış bazı tarım ve sanayi projelerinde yabancı yatırımcılara 10 yıla varan vergi tatili gibi avantajlar sağlanabilmektedir.

Sonuç olarak, Suudi Arabistan’da yasal çerçeve yabancı girişimciler için geçmişe kıyasla oldukça elverişli hale gelmiştir. Ancak yatırım lisansı almadan şirket kurulamayacağı ve belirli sektörlerde ek izinler gerekeceği unutulmamalıdır. Şirket kuruluş süreci, MISA dışında Ticaret Bakanlığı ve ilgili diğer kurumlar nezdinde yürütüldüğü için çok aşamalı bir bürokrasi söz konusudur. Aşağıda bu sürecin detaylarını ve dikkat edilmesi gerekenleri ele alıyoruz.

2. Suudi Arabistan’da Kurulabilecek Şirket Türleri

Suudi Arabistan’da 19 Ocak 2023’te yürürlüğe giren yeni Şirketler Kanunu kapsamında beş farklı türde şirket kurulması mümkündür. Bunlar:

Kollektif Şirket (Genel Ortaklık) – İki veya daha fazla gerçek kişinin sınırsız sorumlulukla kurduğu ortaklık türüdür. Yabancılar için pratikte yaygın değildir.
Komandit Şirket (Limited Ortaklık) – Bir kısım ortağın sorumluluğu sınırlı, bir kısmının sınırsız olduğu ortaklık türü. Bu da yabancı yatırımcılar arasında yaygın değildir.
Sınırlı Sorumlu Şirket (Limited Liability Company, LLC) – Türkiye’deki “Limited Şirket”e benzeyen, en az 1 en fazla 50 ortaklı kurulabilen ve ortakların sorumluluğu koydukları sermaye ile sınırlı olan şirket modelidir. Suudi Arabistan’da yabancı yatırımcılar arasında en popüler şirket türü LLC’dir. Yeni kanunla LLC’ler için asgari sermaye şartı kaldırılmış olup (sektörel düzenlemeler saklı kalmak kaydıyla) teorik olarak minimum sermaye 0 olabilir. Bununla birlikte, uygulamada yatırım lisansı koşulları gereği hizmet/üretim sektöründe dahi en az 50.000 SAR gibi bir sermayeyle başlamak tavsiye edilmektedir. LLC’ler müdür veya müdürler kurulu tarafından yönetilir; müdürün Suudi olma zorunluluğu yoktur.
Anonim Şirket (Joint Stock Company, A.Ş.) – Halka açık veya kapalı olabilen paylı ortaklık şirketidir. Asgari sermayesi 500.000 SAR olarak belirlenmiştir (halka açık olmayıp kapalı kalacak şirketler için) En az 3 kişilik bir yönetim kurulu gerektirir. Büyük ölçekli yatırımlar veya halka arz planlayan girişimler için uygundur.
Basitleştirilmiş Anonim Şirket (Simplified Joint Stock Company) – 2023’te getirilen yeni bir şirket türüdür. Anonim şirket hükümlerine tabi olmakla birlikte, daha esnek bir yapıya izin verir. Örneğin tek kişilik yönetim olabilir, asgari sermaye şartı yoktur, fakat pay devrine belirli kısıtlar koyulabilir. Start-up veya joint venture amaçlı kullanılabilir.

Yukarıdakilere ek olarak, yabancı yatırımcılar şube (branch) açma yoluyla da Suudi Arabistan’da varlık gösterebilir. Bir yabancı şirket şubesi, Türkiye’deki ana şirketin uzantısı olarak Suudi Arabistan’da tescil edilir ve doğrudan ticari faaliyet yürütebilir. Şube açmak için de MISA’dan yatırım lisansı alınması gerekir ve şubenin tüm yükümlülüklerinden ana şirket sorumludur. Avantajı, yeni bir tüzel kişilik oluşturulmadığı için bazı işlemlerin hızlanabilmesidir (nitelikli bir ana şirketin şube açma süreci bazen daha hızlı olabilmektedir) Dezavantajı ise ana şirketin sorumluluğunun sınırsız oluşu ve bazı sektörlerde şube için ek kısıtlamalar olabilmesidir.

Ayrıca temsilcilik ofisi (liaison/technical office) açmak da mümkündür. Bu tür ofisler kar amacı güden ticari faaliyette bulunamaz, yalnızca pazarlama, pazar araştırması, anlaşma takibi gibi koordinasyon faaliyetleri yapabilir. Temsilcilik ofisi, Suudi Arabistan’da varlık gösterip piyasayı tanımak isteyen ancak hemen ticarete başlamayacak firmalar için bir seçenek olabilir.

Not: Suudi Arabistan’da yerli girişimciler için şahıs şirketi (tekil işletme) imkânı olsa da yabancı bir yatırımcının tek başına şahıs işletmesi şeklinde faaliyet göstermesi genel olarak mümkün değildir. Yabancı girişimciler, yukarıdaki şirket türlerinden birini seçerek veya şube açarak piyasaya giriş yapmalıdır. Çoğu durumda Limited (LLC) şirket, kuruluş kolaylığı ve esneklik açısından en uygun seçenek olarak öne çıkmaktadır.

3. Suudi Arabistan’da Şirket Kuruluş Süreci (Belgeler, Adımlar ve Süreç)

Suudi Arabistan’da şirket kuruluşu, birden fazla kurum nezdinde yürütülen çok aşamalı bir süreçtir ve bürokratik detaylara dikkat etmek gerekir. Aşağıda yabancı bir yatırımcı (örneğin Türkiye’den bir girişimci) için tipik şirket kurma adımlarını bulabilirsiniz:

Yatırım Lisansı Başvurusu (MISA): İlk adım, Suudi Arabistan Yatırım Bakanlığı’na yabancı yatırım lisansı başvurusunda bulunmaktır. Bunun için gerekli belgeler arasında yatırımcının finansal raporları, ana şirketin ticaret sicil belgesi, iş planı, ortakların kimlikleri ve şirket esas sözleşmesi taslağı sayılabilir. Tüm belgelerin Arapça tercümesiyle birlikte sunulması gerekir. Başvuru çevrimiçi yapılabilmekte olup, belgelerin eksiksiz hazırlanması önemlidir. Gerekli durumlarda belgelerin Türkiye’de noterden onaylı ve apostilli olması, ardından Suudi konsolosluğunca tasdik edilmesi istenebilir. Başvuru sürecinin tamamlanması yaklaşık 6-8 hafta sürebilmektedir (belgelerin toplanması, tercüme ve onay işlemleri dahil). MISA, başvuruyu değerlendirdikten sonra uygun görürse yatırım lisansını onaylar. Bu lisans ile şirket kuruluşunun diğer aşamalarına geçebilirsiniz.
Ticaret Unvanı Rezervasyonu: Şirket için kullanılacak ticari unvanın Suudi Arabistan Ticaret Bakanlığı (Ministry of Commerce, MOC) nezdinde onayı ve rezervasyonu yapılır. Seçilen şirket ismi, daha önce kayıtlı olmamalı ve kamu düzenine aykırı ifadeler içermemelidir. İsim onayı çevrimiçi sistem üzerinden kısa sürede alınabilir.
Esas Sözleşmenin Hazırlanması ve Noter Onayı: Şirketin ana sözleşmesi (tescil belgesi ya da kuruluş sözleşmesi olarak da adlandırılır) Suudi Arabistan Şirketler Kanunu hükümlerine uygun şekilde hazırlanmalıdır. Esas sözleşmede şirketin faaliyet konusu, sermaye tutarı, ortaklar ve payları, yönetim yapısı ve kâr dağıtım esasları gibi bilgiler yer alır. Bu sözleşme Arapça olarak düzenlenir. Belgede Türkiye’deki ortakların imzaları varsa, bu imzaların noterce onaylanıp apostillenmesi ve Suudi Arabistan konsolosluğuna tasdik ettirilmesi gerekebilir. Hazırlanan esas sözleşme Suudi Arabistan’da Noter huzurunda (veya online Noter sistemi üzerinden) onaylanır.
Şirketin Tescili ve Ticaret Sicil (CR) Alınması: Yatırım lisansı ve onaylı esas sözleşme ile birlikte Suudi Arabistan Ticaret Bakanlığı’nın ilgili sistemine şirket tescil başvurusu yapılır. Bu başvuru sırasında ortakların ve şirket yetkililerinin kimlik bilgileri, adresleri, şirket merkezi adresi, sermaye tutarı gibi bilgiler sunulur. Bakanlık, belgeleri inceledikten sonra şirketin ticaret sicil kaydını yapar ve Ticari Sicil Tasdiknamesi (Commercial Registration - CR) düzenler. Bu belge, şirketin resmi olarak kurulduğunu ve tüzel kişilik kazandığını gösterir. Ticaret siciline kayıt esnasında yıllık harç (örneğin 1200 SAR) ödenir. CR belgesinin alınması genellikle birkaç iş günü içinde tamamlanır.
Şirket Mührü ve Resmi Adımlar: Ticaret sicil tescilinden sonra şirket için bir resmi mühür (kaşe) yaptırılır. Ayrıca Suudi Arabistan Ticaret Odası’na kayıt işlemi genellikle ticaret sicili ile entegre şekilde gerçekleştirilir – şirket, ilgili Ticaret Odası’na üye olur ve kayıt ücreti ödenir.
Sermaye Blokajı (Gerekli ise): Suudi Arabistan’da LLC kuruluşunda sermaye blokaj mecburiyeti yoktur (yani bir banka hesabına sermayenin yatırıldığını gösteren blokaj mektubu istenmez). Ancak yatırım lisansı gereği asgari sermaye şartı bulunan durumlarda, yatırımcının bu sermayeyi ülkeye getirdiğini belgeleyebilmesi beklenir. Büyük ölçekli yatırımlarda banka referans mektupları veya fon kanıtları talep edilebilir.

Şirket kuruluşu bu adımlarla resmi olarak tamamlanır. Bu noktada şirketiniz tüzel kişilik kazanmış olur. Toplam kuruluş süresi doğru planlama ile 2-3 ayda tamamlanabilir. Süreci hızlandırmak ve hatasız yürütmek için yerel danışmanlık firmalarından destek almak akıllıca olacaktır. Kuruluş tamamlandıktan sonra ise şirketin faaliyete geçebilmesi için bazı ek izin ve kayıtların alınması gerekir. Bir sonraki bölümde, ticari faaliyete başlamak için gerekli bu ek yükümlülükleri ele alıyoruz.

4. Suudi Arabistan’da Marka Tescil Prosedürü

Suudi Arabistan’da iş yaparken, markanızı korumak için marka tescili önemli bir adımdır. Özellikle Türkiye’den kendi markasıyla gelen girişimciler, markalarını Suudi Arabistan’da tescil ettirerek olası kopyalama ve hak ihlallerinin önüne geçmelidir. Suudi Arabistan’da marka tescil işlemleri, Suudi Arabistan Fikri Mülkiyet Otoritesi (Saudi Authority for Intellectual Property – SAIP) tarafından yürütülmektedir. Başvuru süreci ve dikkat edilmesi gerekenler şu şekildedir:

Uluslararası Sistem: Suudi Arabistan, Madrid Protokolü’ne taraf değildir. Yani Türkiye’de tescilli bir markayı Madrid sistemi üzerinden Suudi Arabistan’a genişletmek mümkün olmaz. Bu nedenle doğrudan Suudi Arabistan’a ulusal marka başvurusu yapılmalıdır. Yabancı başvuru sahipleri, SAIP nezdinde işlem yapabilmek için Suudi Arabistan’da kayıtlı bir marka vekili kullanmak zorundadır. Konsolosluk onaylı bir vekaletname ile yerel bir patent & marka vekili, başvuru işlemlerinizi sizin adınıza yürütür.
Tescil Edilebilir İşaretler: Suudi Arabistan’da ayırt edici kelimeler, logolar, sloganlar, şekiller, hatta ses ve üç boyutlu işaretler marka olarak tescil edilebilir. Ancak dini semboller, resmi devlet armaları, kamu düzenine aykırı veya aldatıcı kelimeler marka olarak kabul edilmez. Özellikle alkollü içecekler, domuz ürünleri gibi İslami değerlere aykırı ürünler için marka tesciline izin verilmez.
Sınıflandırma ve Tek Sınıf Sistemi: Suudi Arabistan, Nice sınıflandırma sistemini kullanır; ancak çok sınıflı başvuruya izin vermez. Her bir sınıf için ayrı marka başvurusu yapılmalıdır. Örneğin hem giyim (sınıf 25) hem gıda (sınıf 30) için marka koruması isteniyorsa, iki ayrı başvuru verilmelidir. Başvuru öncesinde, markanızın benzerinin Suudi Arabistan’da daha önce tescil edilip edilmediğini araştırmanız tavsiye edilir. SAIP’in çevrimiçi veri tabanında veya WIPO Global Brand Database gibi araçlarla ön araştırma yapılabilir.
Başvuru ve İnceleme: Marka tescil başvurusu, SAIP’nin çevrimiçi sistemi üzerinden Arapça olarak yapılır. Başvuru dilekçesinde marka örneği, sınıf ve mal/hizmet listesi, başvuru sahibinin bilgileri yer alır. Yabancı dilde evrak sunulacaksa Arapça tercümeleri eklenmelidir. Başvuru ücreti online olarak ödenir (resmi başvuru harcı yaklaşık 1000 SAR’dır) SAIP, başvuruyu şekli açıdan ve benzerlik açısından incelemeye alır. Bu inceleme 1-3 ay sürebilmektedir. Eğer eksik belge veya düzeltme gerekirse, başvuru sahibine bildirilir.
Yayın ve İtiraz (Opposition): Marka başvurusu incelemeden geçerse, resmi marka bülteninde ilan edilir. Suudi Arabistan’da markalar, Resmi Fikri Mülkiyet Bülteninde yayımlanmakta ve üçüncü kişilere itiraz hakkı tanınmaktadır. İtiraz süresi, yayın tarihinden itibaren 90 gündür. (Bazı kaynaklarda 60 gün olarak belirtilse de uygulamada 90 gün dikkate alınmaktadır) Bu süre zarfında herhangi bir kişi/şirket, söz konusu markanın kendi öncelikli hakkını ihlal ettiğini öne sürerek itiraz edebilir. İtiraz gelirse, SAIP önce itirazı değerlendirir; gerektiğinde taraflardan savunma ve delil ister. İtiraz süreci birkaç ay ek zaman alabilir ve SAIP sonucunda tescilin reddine karar verebilir.
Tescil ve Koruma Süresi: Eğer itiraz olmaz veya itirazlar reddedilirse, marka başvurusu tescil edilir ve Marka Tescil Sertifikası düzenlenir. Suudi Arabistan’da tescilli bir markanın koruma süresi Hicri takvime göre 10 yıldur (Miladi takvimde yaklaşık 9 yıl 8 ay). 10 yıl sonunda marka, yine 10 yıllık periyotlarla süresiz olarak yenilenebilir. Yenileme için de ilgili harçları ödeyerek başvuruda bulunmak yeterlidir. Suudi Arabistan mevzuatına göre marka tescilinden itibaren 5 yıl boyunca kullanılmayan markalar iptal davasına konu olabilir. Bu nedenle markanızı tescil ettirdikten sonra aktif olarak kullanmanız önemlidir.
Ücretler: Resmi harçlar başvuru aşamasında ve tescil aşamasında ödenir. Yaklaşık rakamlarla, başvuru ücreti 1.000 SAR, yayın ücreti 575 SAR civarındadır. Tescil aşamasında da bir miktar harç olabilir. Ayrıca marka vekili kullanımından doğan hizmet ücretleri de olacaktır. Tüm işlemlerin toplam maliyeti vekil ücretine bağlı olarak değişmekle birlikte, 2.000-3.000 USD düzeyinde bir bütçe ayrılabilir.

Özetle, “marka tescili Suudi Arabistan” süreci Türkiye’dekine benzer adımlar içerse de dil zorunluluğu, çok sınıf kısıtlaması ve yerel vekil kullanma mecburiyeti gibi farklılıklara sahiptir. Girişiminizin markasını Suudi Arabistan’da korumaya alarak, uzun vadede marka haklarınızı güvenceye almış olursunuz.

5. Ticari Faaliyet İçin Alınması Gereken Diğer İzinler ve Kayıtlar

Şirket kuruluşu tamamlandıktan sonra, şirketin fiilen faaliyete geçebilmesi için yerine getirilmesi gereken bazı izin ve kayıt işlemleri bulunmaktadır. Suudi Arabistan’da iş yaparken uyulması gereken bu yükümlülükleri şu şekilde sıralayabiliriz:

Vergi Numarası ve Vergi Kaydı: Suudi Arabistan’da yabancı sermayeli şirketler, Zakat, Vergi ve Gümrük Otoritesi (ZATCA) nezdinde vergi kaydı yaptırmalıdır. Şirket kurulduktan hemen sonra, kuruma başvurarak bir vergi sicil numarası alınır. Suudi Arabistan’da saf yabancı sermayeli şirketler, elde ettikleri kârlar üzerinden %20 Kurumlar Vergisi öderler. (Eğer şirketin Suudi ortakları varsa, Suudi sermaye payı için kar üzerinden %2.5 oranında “Zekat” uygulaması yapılırken yabancı pay için %20 vergi uygulanır.) Ayrıca şirketinizin yıllık cirosu 375.000 SAR (yaklaşık 100.000 USD) üzerindeyse KDV (Katma Değer Vergisi) mükellefi olmanız ve KDV kaydı yaptırmanız gerekir. Suudi Arabistan’da KDV oranı %15’tir. Vergi kaydı sürecinde, kuruluş belgeleri ve ticaret sicil bilgileri ile başvuru yapılır ve genellikle bir vergi sertifikası düzenlenir.
İşyeri Açma ve Ticari Faaliyet Lisansı (Belediye Ruhsatı): Şirketin ofis, mağaza, depo gibi fiziki bir işyeri açması durumunda, ilgili belediyeden işyeri açma ruhsatı (municipal license) alınmalıdır. Örneğin, Riyad’da bir ofis açtıysanız Riyad Belediyesi’nin elektronik portalı üzerinden adresinizi kaydedip gerekli evrakları sunarak belediye ruhsatını temin edersiniz. Bu ruhsat, işyerinin kullandığı mekânın uygunluğunu ve belediye gerekliliklerinin karşılandığını belgeleyen bir izin belgesidir. İşyeri ruhsatı alınmadan faaliyete başlamak yasal olarak mümkün değildir. Ruhsat işlemi için kira kontratı, tapu veya site yönetim izni, yangın güvenlik onayı gibi belgeler talep edilebilir. Ticaret lisansı tabiri de bazen bu belediye ruhsatını veya ticaret sicil belgesini ifade etmek için kullanılmaktadır; Suudi Arabistan’da ticari faaliyete geçmek için ticaret sicil kaydı (CR) ve belediye ruhsatı birlikte gereklidir.
Sosyal Güvenlik Kaydı (GOSI): Şirket, eleman çalıştırmaya başlamadan önce Suudi Arabistan Genel Sosyal Sigorta Kurumu (GOSI)’na kayıt olmalıdır. GOSI kaydı, hem Suudi hem yabancı çalışanların sosyal sigorta ve işsizlik sigortası kapsamına alınması için zorunludur. Şirket kuruluşunun ardından online olarak GOSI’ye işyeri kaydı yapılır ve her çalışan için işe giriş bildirgesi verilir. Yabancı çalışanlar için ayrıca çalıșma izni ve ikamet izni işlemleri (çalışma bakanlığı sistemi üzerinden) yürütülmelidir.
İşletme Banka Hesabı Açılması: Şirketin finansal işlemlerini yürütmek için yerel bir bankada ticari hesap açılması gereklidir. Banka hesabı açmak için ticaret sicil belgesi, vergi numarası, şirket sözleşmesi, yetkili imza listesi ve yöneticinin kimlik/ikamet belgesi gibi evraklar istenir. Banka hesabı, çalışan maaş ödemeleri (WPS sistemi), tedarikçi ödemeleri ve sermaye transferleri için temel bir gereksinimdir.
Ek Sektörel Lisanslar: Şirketinizin faaliyeti özel bir denetime tabi bir sektörde ise, ilgili bakanlıklardan veya düzenleyici kurumlardan ilave lisans/izin almanız gerekebilir. Örneğin, inşaat yapacaksanız müteahhitlik sınıflandırma lisansı, gıda ticareti yapacaksanız gıda üretim/dağıtım izni, sağlık sektöründeyseniz Sağlık Bakanlığı’ndan hastane/klinik ruhsatı gibi. Yatırım lisansı, bu sektör lisanslarının muafiyeti anlamına gelmez; her düzenleyici kurum kendi şartlarını arar. MISA lisansı alındıktan sonra, faaliyetinize göre ilgili bakanlıklara başvurarak gerekli ruhsatları tamamlamalısınız.
Saudileştirme ve İK Yükümlülükleri: Suudi Arabistan, yerel istihdamı artırmak için Nitaqat (Saudileştirme) adı verilen bir kota sistemi uygulamaktadır. Şirketiniz faaliyet gösterdiği sektöre ve büyüklüğüne göre belirli oranda Suudi vatandaşı çalıştırmakla yükümlü olabilir. Bu, doğrudan bir “izin” değil, devam eden bir uyum şartıdır. Özellikle tamamen yabancı sermayeli şirketlerin, mümkün olduğunca yerel personel istihdam etmeye dikkat etmesi önerilir. Aksi halde çalışma izni başvurularında zorluklar yaşanabilir.
Yıllık Yenilemeler ve Beyannameler: Şirket kurulduktan sonra her yıl bazı yenileme işlemlerini yapmak gerekir. Ticaret sicili kaydı yıllık olarak yenilenir (harç ödenerek). Yatırım lisansı her yıl için yenilenmelidir (yıllık ücretini ödeyerek). Vergi beyannameleri (yıllık gelir vergisi ve üç aylık KDV beyannameleri) zamanında verilmelidir. Ayrıca marka tescili yapılmışsa 10. yıl dolmadan yenileme başvurusu unutulmamalıdır. Bu idari işler, şirketinizin yasal olarak sorunsuz faaliyetini sürdürmesi için kritik önemdedir.

Yukarıdaki izin ve kayıtların bir kısmı, şirket kuruluşunu takiben hemen alınırken, bazıları iş planınıza göre zaman içinde devreye girer. Örneğin, faaliyete başlamak için vergi ve belediye kayıtları hemen gereklidir, ancak ilk çalışanınızı almadan GOSI bildirimi yapmanıza gerek yoktur. Genel olarak, şirket kurulum süreci sonrası yapılacaklar listesi şu şekilde özetlenebilir: işyeri ruhsatı, vergi kaydı, sigorta kaydı, banka hesabı ve gerekli diğer sektör ruhsatları. Bu işlemleri tamamladıktan sonra Suudi Arabistan’da şirketiniz resmen operasyonlarına başlayabilir.

6. Türk Vatandaşları Açısından Özel Hususlar (Yerel Ortaklık, Vize ve Diğerleri)

Suudi Arabistan’da şirket kurmak isteyen Türk vatandaşlarının, genel yabancı yatırımcılardan çok farklı bir uygulamayla karşılaşmadığını belirtelim. Türk girişimciler, Suudi Arabistan mevzuatı açısından “yabancı yatırımcı” statüsündedir ve yukarıda anlatılan tüm kurallar onlar için de geçerlidir. Bununla birlikte, Türk vatandaşlarının özellikle merak ettiği bazı noktaları açıklığa kavuşturalım:

Yerel Ortaklık Şartı Var mı? Hayır, genel olarak yerel ortak (Suudi ortak) bulundurma zorunluluğu yoktur. Suudi Arabistan, %100 yabancı ortaklı şirket kuruluşuna izin vermektedir. Dolayısıyla bir Türk vatandaşı, Suudi Arabistan’da tamamen kendisine (veya Türk ortaklara) ait bir şirket kurabilir. Şirket müdürü veya yönetim kurulu üyelerinin Suudi Arabistan vatandaşı olması da gerekmemektedir. Bu konuda eski dönemlerdeki “sponsor” zorunluluğu artık uygulanmamaktadır. Ancak bazı istisnalar olabilir: Örneğin çok yüksek sermaye gerektiren bir sektörde deneyimli bir Suudi ortak almak işinizi kolaylaştırabilir veya bazı özel projelerde hükümet %25 yerel ortak teşvik edebilir. Bunlar yasal zorunluluk değil, stratejik tercihlerdir.
Vize ve İkamet Süreci: Türk vatandaşları Suudi Arabistan’a seyahat ederken vizeye tabidirler. Turistik e-vize programına dahil olan ülkeler listesi zamanla genişlese de güncel olarak Türk vatandaşlarının turistik e-vize alıp alamadığı Suudi makamlarının kararına bağlıdır (bu yazı itibariyle Türk pasaportu sahiplerinin çoğunlukla konsolosluk vizesi alması gerekmektedir). Eğer şirket kurmak veya iş görüşmeleri için gidecekseniz, ticari vize başvurusu yapmanız uygun olacaktır. Ticari vize için genellikle Suudi Arabistan’daki bir davet eden kurumun (örneğin bir iş ortağınız ya da yatırım konferansı düzenleyicisinin) davet mektubu gerekir. Bu davetiye, Suudi Arabistan Dışişleri Bakanlığı sistemine kaydedilir ve size bir davetiye numarası verilir. Ardından Türkiye’deki Suudi Büyükelçiliği veya Konsolosluğu’na bu referansla vize başvurusunda bulunabilirsiniz. Ticari vizeler genellikle 3 ay tek girişli veya 6 ay çok girişli olarak verilebilmektedir ve her girişte 30 güne kadar kalış izni sağlar. Başvuru süresi 4-5 iş günü ile birkaç hafta arasında değişebilir.
Şirket Kurduktan Sonra Oturma/Çalışma İzni (İkamet): Suudi Arabistan’da şirketinizi kurduktan sonra, o şirketin müdürü/ortağı sıfatıyla ikamet (oturma) izni ve çalışma izni alabilirsiniz. Yaygın uygulamada, şirket kurulduktan sonra şirket adına düzenlenen bir davet yazısı ile girişimci Suudi Arabistan’a gelerek işlemlerini tamamlar. Şirketin kuruluş belgeleriyle beraber İçişleri Bakanlığı ve Çalışma Bakanlığı sistemlerine kayıt yapılarak şirket yetkilisine (genelde müdüre) çalışma izni onayı çıkarılır. Bu onay, Suudi Arabistan Dışişleri Bakanlığı’na iletilir ve Türkiye’deki Suudi temsilciliğine vize verme talimatı geçilir. Akabinde, Türk girişimci pasaportu ile yatırımcı vizesi veya çalışma vizesi alarak Suudi Arabistan’a giriş yapar. Ülkede, işveren (kendi şirketiniz) üzerinden oturma izni kartınız (iqama) düzenlenir. Bu süreç tamamlandığında Suudi Arabistan’da uzun süreli ikamet edip işinizi yönetme hakkına sahip olursunuz. Özetle, şirketiniz sizin sponsorunuz haline gelir. Bu noktada aile sponsorluğu da yapılabilir; yani ikama aldıktan sonra eş ve çocuklarınızı aile ikameti ile yanınıza alabilirsiniz.
Dil ve Kültürel Bariyerler: Resmi işlemlerin büyük çoğunluğu Arapça yürütülmektedir. Türk girişimciler, İngilizce bilen personel veya danışmanlarla çalışsa da kritik belgelere Arapça hakim bir uzman gözüyle bakılması şarttır. Örneğin resmi dilekçeler, sözleşmeler ve beyanlar Arapça hazırlanmalıdır. Kültürel olarak ise Suudi Arabistan iş hayatı belirli protokollere ve ilişki geliştirmeye önem verir. Türk iş insanlarının Suudi muhataplarıyla güvene dayalı ilişkiler kurması, sabırlı ve saygılı bir iletişim yürütmesi tavsiye edilir. Resmi tatiller (özellikle Ramazan ve Hac dönemleri) işlerin yavaşlayabileceği zamanlardır; planlamaları yaparken bu durum göz önünde bulundurulmalıdır.
Türkiye-Suudi Arabistan İlişkilerinin Getirdikleri: Son yıllarda Türkiye ile Suudi Arabistan arasındaki ilişkilerin gelişmesi, iş çevrelerinde de pozitif bir ortam yaratmıştır. İki ülke arasında Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması bulunmaktadır (2007’de imzalanmış, 2009’da yürürlüğe girmiştir). Bu anlaşma sayesinde Suudi Arabistan’da şirket kuran Türk yatırımcıların aynı gelir için Türkiye’de tekrar vergi ödemesinin önüne geçilmektedir. Örneğin Suudi Arabistan’da ödediğiniz kurumlar vergisi, Türkiye’de muafiyet veya kredi ile dikkate alınır. Ayrıca iki ülke arasındaki yatırım teşvik anlaşmaları, karşılıklı yatırımların korunmasını sağlamaktadır. Bu hukuki altyapı, Türk girişimcilerin Suudi Arabistan’da daha güvenle yatırım yapabilmesine katkıda bulunur.

Özetle, Türk vatandaşları açısından Suudi Arabistan’da iş kurmak konusunda ekstra bir engel veya özel bir ayrıcalık yoktur. Kritik olan, genel yabancı yatırım prosedürlerine hâkim olmak ve bürokrasiyi doğru şekilde yönetmektir. Dil bariyerini aşmak ve yerel teamüllere uyum sağlamak için de güvenilir danışmanlarla çalışmak yerinde olacaktır.

7. Sık Yapılan Hatalar ve Pratik Tavsiyeler

Suudi Arabistan’da şirket kurarken girişimcilerin düştüğü bazı hatalar olabilmektedir. Aşağıda sık yapılan hatalar ve bunların önlenmesine yönelik pratik tavsiyeler yer almaktadır:

Yeterli Ön Araştırma Yapmamak: Birçok yatırımcı, Suudi Arabistan pazarına girmeden önce yerel mevzuatı ve gereklilikleri tam araştırmadan adım atıyor. Bu da beklenmedik engellerle karşılaşmalarına yol açıyor. Tavsiyemiz: Şirket kurmaya karar vermeden önce sektörel kısıtlamalar, gerekli sermaye, rekabet ortamı gibi konularda kapsamlı araştırma yapın. Suudi Arabistan Ticaret Bakanlığı, Yatırım Bakanlığı (MISA) ve ilgili diğer kurumların yayınladığı rehberleri okuyun. Gerekirse profesyonel bir fizibilite çalışması hazırlatın. Yerel pazar hakkında bilgi sahibi danışmanlarla görüşün.
Yanlış Şirket Türü veya Yapısı Seçmek: Bazen yatırımcılar duyumlarla hareket edip gerçekte ihtiyaçlarına uymayan yapılar kuruyor. Örneğin çok küçük bir operasyon için yüksek sermayeli anonim şirket kurmak veya aslında avantajlı olabilecek bir şube yerine yeni şirket kurmak gibi. Tavsiyemiz: Kendi yatırım büyüklüğünüz ve amacınıza en uygun yapıyı seçin. Çoğu durumda Limited (LLC) en uygun çözüm olabilir. Mevcut bir Türkiye şirketiniz varsa ve hızlı başlamak istiyorsanız şube açmayı da değerlendirin. Karar vermeden önce uzman görüşü alın.
Yerel Ortak Zorunlu Sanmak: Eskiden Körfez ülkelerinde yaygın olan “%51 yerel ortak şartı” Suudi Arabistan’da kaldırılmıştır. Ancak hala bazı girişimciler “mutlaka Suudi bir ortak bulmalıyım” diye yanlış bir kanıya kapılıyor. Bu durumda denk gelirse gereksiz yere yüksek pay veriyor veya güvensiz ortaklıklar kurulabiliyor. Tavsiyemiz: Eğer yasal bir zorunluluk yoksa salt mevzuata uyum için yerel ortak almak zorunda değilsiniz. Elbette güvenilir ve değer katacak bir Suudi ortak, işinizi büyütmede faydalı olabilir, ancak bu stratejik bir karardır. Sırf öyle gerektiğini sandığınız için ortak almayın.
Belgeleri Eksik veya Hatalı Hazırlamak: Şirket kuruluş süreçlerinde en çok zaman kaybı yaşatan konulardan biri, gerekli belgelerin eksik veya hatalı olmasıdır. Örneğin belgelerin Arapça tercümelerinin olmaması, noter onaylarının unutulması, vekaletnamelerde usul hataları gibi. Tavsiyemiz: Belgelerin tam listesini çıkarın ve kontrollü bir hazırlık süreci yürütün. Gerekirse Suudi Arabistan hukuku konusunda deneyimli avukatlara danışın. Başvuru formlarını doldururken veya esas sözleşmeyi hazırlarken yerel mevzuata hakim birinin gözden geçirmesi çok yararlı olur. Unutmayın, “ölç üç kez, kes bir kez” prensibiyle hareket etmek bürokraside de geçerlidir.
Marka ve Fikri Mülkiyet Konularını İhmal Etmek: Suudi Arabistan’da ticarete başlar başlamaz markanızı tescil ettirmezseniz, kötü niyetli üçüncü kişiler sizin markanızı kendi adına tescil ettirebilir. Bu da ileride hukuki mücadele demektir. Tavsiyemiz: Marka tescili konusunu iş planınızın bir parçası yapın. Mümkünse şirket kurulumu ile eş zamanlı olarak marka başvurunuzu da yapın. Ayrıca patent, domain adı, ticari sırlar gibi konularda da önlemlerinizi alın. Özellikle Suudi Arabistan’ın Madrid Anlaşması’na taraf olmadığını unutmayın, koruma alanınızı ülke bazında oluşturmalısınız.
Vergi ve Yıllık Yükümlülükleri Unutmak: Şirket kurulduktan sonra vergi kaydı yaptırmamak, yıllık beyannameleri vermemek veya yatırım lisansı/ticaret sicili yenilemelerini unutmak ciddi cezalara yol açabilir. Örneğin KDV mükellefi olup beyannameleri sıfır dahi olsa vermemek para cezaları doğurur. Tavsiyemiz: Kuruluş sonrası bir uyum takvimi oluşturun. Hangi dönemde hangi rapor/ödeme gerektiğini listeleyin. Finansal danışmanlar veya muhasebe firmalarıyla anlaşarak beyanname ve raporlama işlerini zamanında yapın. Unutmayın, Suudi Arabistan son yıllarda vergi ve uyum denetimlerini artırmıştır; bu konuları hafife almayın.
İnsan Kaynağı ve Saudileştirme Planı Yapmamak: İşe başladıktan sonra kaliteli eleman bulmak veya Suudi çalışan kotasını karşılamak planlanmamışsa zorluk yaşanabilir. Tavsiyemiz: Daha en baştan, ihtiyaç duyacağınız kritik pozisyonlar için bir insan kaynağı planı yapın. Hangi pozisyonlara Türkiye’den eleman getireceksiniz, hangilerini yerelden dolduracaksınız belirleyin. Suudi çalışan oranı hedeflerini (Nitaqat) inceleyin ve bu hedeflere ulaşacak şekilde işe alım yapın. Gerekirse Suudi Arabistan’daki işe alım firmalarıyla çalışın.
Profesyonel Destek Almaktan Kaçınmak: Bazı girişimciler maliyetten kaçınmak için “her işi kendim hallederim” düşüncesiyle hareket ediyor. Oysa yabancı bir ülkede, hele de Suudi Arabistan gibi kendine has prosedürleri olan bir yerde, ilk kez şirket kurarken danışman desteği almak uzun vadede kazandırır. Tavsiyemiz: Bütçenize uygun ölçekte, güvenilir bir danışmanlık veya hukuk firmasıyla çalışın. Özellikle resmi dairelerdeki işleri takip etmek, evrakları hazırlamak, Arapça iletişim kurmak konularında bir profesyonelin rehberliği süreci çok hızlandıracaktır. Sözleşmeler yaparken de bir avukata inceletmek, olası riskleri önceden görmenizi sağlar.
Kültürel Uyum ve İletişimi İhmal Etmek: Suudi Arabistan’da iş yaparken sadece resmi işlemlere değil, ilişki yönetimine de önem vermek gerekir. Aceleci davranıp yerel iş ortaklarını veya müşterileri anlamadan adımlar atmak başarısızlığa yol açabilir. Tavsiyemiz: Suudi iş kültürünü öğrenin; örneğin toplantılarda sabırlı olun, güven tesisine zaman ayırın, iletişimde nezaket kurallarına dikkat edin. Önemli görüşmelere mümkünse Arapça bilen bir ekip üyesiyle katılın. Davet edildiğiniz etkinliklere, fuarlara katılım göstererek network oluşturun. Unutmayın, “kapıdan içeri girmek” çoğu zaman doğru insanları tanımaktan geçer.

Son olarak, her ne kadar süreç ilk bakışta karmaşık görünse de doğru planlama ve uzman desteğiyle Suudi Arabistan’da şirket kurmak oldukça yönetilebilir bir iştir. Hatalardan kaçınmak için baştan sistemli hareket etmek ve tecrübelerden faydalanmak önemlidir. Bu rehberde sunulan bilgiler ve tavsiyeler ışığında adım attığınızda, Suudi Arabistan pazarında sağlam bir başlangıç yapma şansınız yüksek olacaktır.

💬 Destek Almak İsteyenler İçin Not:
Ofisimizde Arapça anadilinde iletişim kurabilen bir avukatımız bulunmakta olup, Suudi Arabistan’da şirket kurmak veya marka tescil süreci hakkında detaylı bilgi almak isteyen girişimciler Lexada Avukatlık Bürosuna danışabilirler.